Herman Melville
| Herman Melville | |
 | |
| Statsborgarskap | USA |
| Fødd | 1. august 1819 Manhattan, New York by |
| Død |
28. september 1891 (72 år) |
| Yrke | lærar, sjøfolk, foreleser, lyrikar, skribent, romanforfattar, essayist, litteraturkritikar, kunstsamlar |
| Språk | engelsk |
| Politisk parti | Det republikanske partiet i USA |
| Sjanger | reiseskildring |
| Far | Allan Melville |
| Mor | Maria Gansevoort Melvill |
| Ektefelle | Elizabeth Knapp Melville |
| |
| Herman Melville på Commons | |
Herman Melville (1. august 1819–29. september 1891) var ein amerikansk forfattar som skreiv romanar, essay og poesi. Hovudverket til Melville, Moby Dick (1851), har ein særs viktig plass i amerikansk litteratur og er rekna som del av verdslitteraturen.[1]
Herman Melville var fødd til velstand, men faren mista både forstanden og formuen, og Herman måtte tidleg ut i arbeidslivet. Som ung var han i fleire omgangar til sjøs, først som tener på eit passasjerskip frå New York til Liverpool i 1839, men mest skjelsetjande på kvalfangstskuta «Acushnet» i Stillehavet frå 1841. Røynslene frå den første sjøreisa finst mellom anna i romanen Redburn (1849). Han gifta seg i 1847 med Elizabeth Shaw; dei fekk fire born. Familien budde frå 1850 i Pittsfield i Massachusetts, og frå 1863 i New York.
Debuten med Typee i 1846 vart den første av seks bøker på seks år der han utnyttar røynslene frå tida ombord.[2]
I åra etter debuten las Melville mykje, og knytte kontakt med litterært skulerte forfattarar som Nathaniel Hawthorne – som han dediserte Moby Dick til; og han ønsket etter kvart å sameine den realistiske skildringa i sjøromanane med høgare litterære ambisjonar om å «skildra livsens grunnvilkår»[2]. Dette prøvde han først i Mardi (1849), som med sine abstraksjonar og allegoriar vart uvenleg mottatt i samtida.[2] Med Moby Dick lukkast han derimot med å skape «ei fantastisk blanding av realistisk roman, naturvitskapleg reisejournal og prosalyriske visjonar»[3] Verket vart likevel ikkje særleg god motteke ved utgjevinga, og fekk først sin noverande posisjon som klassikar då Melville vart oppdaga på ny i 1920-åra.[4] Moby Dick vert til og med i nokre verk framstilt som eit «rejält fiasko»[5], og då heller ikkje romanen Pierre (1852) gjorde lukke hos publikum med sin «lammande ambivalens overfor mennesket sjølv»,[2] mista Melville etter kvart trua på at han kunne livnære seg og familien som forfattar.
I 1863 vart han tollinspektør i New York, og vart verande i dette yrket. I den seinare forfattarskapen kan ein nemne Bartleby (1853), ei surrealistisk kvardagshistorie frå kontormiljø[6], Benito Cereno (1855) om eit mytteri og den uferdige Billy Budd, som først utkom i 1924.
På norsk finst Tai-pi (1941, Typee), Billy Budd (1949), Redburn (1953) og Moby Dick. Novella «Bartleby» finst i antologien Amerika forteller. 1 (1973).
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- Denne artikkelen bygger på «Herman Melville» frå Wikipedia på bokmål, den 27. desember 2013.
- Wikipedia på bokmål oppgav desse kjeldene:
- ↑ «Moby Dick» i Store Norske Leksikon
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Sigmund Skard. «Amerikansk litteratur». I: Verdens litteraturhistorie; bind 8; Realismen. Redigert av Edvard Beyer mfl. Cappelen, 1972
- ↑ Tore Zetterholm. Levende litteratur, fra Gilgamesj til Dylan. Bokklubben, 1986. ISBN 82-525-1283-6
- ↑ «Herman_Melville» i Store norske leksikon, snl.no.
- ↑ Bernt Olsson og Ingemar Algulin. Litteraturens historia i världen. Stockholm. Norstedts, 1990. ISBN 91-1-943422-7
- ↑ Litteraturklubben om Bartleby, arkivert frå originalen 28. desember 2013, henta 27. desember 2013
Bakgrunnsstoff
[endre | endre wikiteksten]- Tekstar av Melville på Project Gutenberg
- Intervju: Bjørn Alex Herrman om å oversette Moby-Dick Arkivert 2012-07-12 ved Wayback Machine. ved litteraturklubben.no
- melville.org